دکترسیدمحسن میرطالبی استاد دانشگاه سوره تهران، روان‌شناس و کارشناس تعلیم و تربیت است. نقش ابراز علاقه در استحکام خانواده، شیوه ابراز محبت در خانواده و اثرات مثبتی که با خود می‌تواند به دنبال داشته باشد از جمله موضوعاتی است که پیرامون آن با این کارشناس گفتگو کردیم.
نقش ابراز علاقه زوجین به هم در استحکام خانواده چیست؟
رسول‌الله می‌فرمایند: «هر چه ایمان بنده افزایش یابد عشق وی به همسرش بیشتر می‌شود.» بنا بر این روایت میزان ایمان با میزان محبت به همسر ارتباط مستقیم دارد. همچنین در روایت دیگری امام صادق (ع) می‌فرمایند: «هر کس محبتش به ما اهل بیت بیشتر باشد محبت او به همسرش بیشتر خواهد بود.» امیرالمؤمنین (ع) نیز می‌فرمایند: «خوش رفتاری با همسر موجب صفای زندگی می‌شود. در هر حال با وی مدارا کن و با نیکی مصاحبت نما تا زندگی تو با صفا گردد.» رسول الله در جایی دیگر نشستن مرد نزد همسرش را از اعتکاف در مسجد دوست داشتنی‌تر می‌دانند.
بنا بر مطالب و روایت‌های گفته شده هر چقدر ارتباط بین زن و شوهر بیشتر باشد قطعاً تأثیرگذاری بیشتری در فضای خانواده خواهد داشت و این اصلی است که در دین ما و قرآن کریم و در سخنان اهل بیت (ع) هم تأکید شده است.
در خانواده‌های سنتی ما حجب و حیا چنان افزایش پیدا می‌کند که برخی افراد اسم همسر خود را صدا نمی‌زنند و در برخی خانواده‌های دیگر شاهد هستیم به اسم پسر بزرگ همسر خود را صدا می‌زنند و برفرض می‌گویند مادر حسین. بر عکس در برخی دیگر از خانواده‌ها به حدی حیا بین اعضای کم می‌شود که زن و مرد با لباس نامناسب مقابل سایر افراد مثل دختر و پسر راه می‌روند که این موضوع برای بچه‌های در سن بلوغ به خصوص پسران بسیار آسیب‌زاست. همچنین پوشیدن لباس‌های نامناسب پدر مقابل دختران هم موجب بلوغ زودرس برای دختران می‌شود. به اعتقاد من نباید دچار افراط و تفریط شد و باید یک فضای تعادل در رفتار و گفتار داشت. ابراز عشق و علاقه در خانواده باید به وسیله گفتگو در کنار آغوش و بوسیدن باشد. این مسئله بسیار مهم است و در صورت نبود آن موجب بروز برخی مشکلات می‌شود.
مشاهده مودت و محبت میان والدین چه اثرات مثبتی در زندگی فرزندان در آینده خواهد داشت؟
هر قدر صمیمیت بین اعضای خانواده بیشتر باشد و ابراز محبت به روش‌های مختلف رفتاری و کلامی صورت بگیرد نتایج بهتری در فضای خانواده دارد، از جمله اینکه هرقدر محبت، گفتگو و احترام بیشتر باشد موجب گرمی بیشتر روابط بین فرزندان و سایر اعضای خانواده می‌شود. افزون بر این افزایش آرامش جسمی و روحی را در فضای خانواده شاهد خواهیم بود.
محبت موجب کاهش آسیب‌های اجتماعی می‌شود و احساس امنیت را به دنبال دارد؛ از همه مهم‌تر اینکه افزایش اعتماد به نفس بین اعضای خانواده و در تک تک فرزندان را به دنبال دارد. همچنین پایداری در خانواده را افزایش می‌دهد. در کنار موارد فوق، رفتار‌های صمیمانه و محبت باعث می‌شود حس همکاری در اعضای خانواده افزایش پیدا کند. تأثیر دیگر این است که افزایش احساس مسئولیت بین اعضای خانواده را به دنبال دارد و بچه‌ها احساس مسئولیت بیشتری خواهند داشت. امروز ما در برخی خانواده‌ها شاهد هستیم فرزندان به بیماری پدر و مادر بی‌توجه هستند در حالی‌که این حس مسئولیت در فضای گرم و صمیمی و با محبت به وجود می‌آید. یکی دیگر از موارد این است که بچه‌ها در فضای خانواده گرم و صمیمی رغبت به ازدواج زودهنگام خواهند داشت، زیرا رفتار‌هایی را می‌بینند که خود علاقه‌مند می‌شوند به آن برسند. در همین نوع خانواده‌ها علاقه به فرزندآوری بیشتر خواهد شد و شاهد تعدد فرزندان هستیم و برعکس در خانواده‌های پر تنش شاهد هستیم علاقه‌ای به داشتن فرزند وجود ندارد.
از مهم‌ترین ویژگی‌های تأثیرگذار در مسئله ازدواج و فرزندآوری همان پیش زمینه‌ای است که بچه‌ها در فضای خانواده خود می‌بینند. در خانواده‌های بی‌محبت فرزندان به وضوح و روشنی می‌گویند ما خودمان بدبخت بودیم و کمبود داشتیم حالا یک فرد جدید را هم به دنیا اضافه و او را هم بدبخت کنیم! در نتیجه تمایلی به ازدواج و فرزندآوری ندارند، بنابراین در فضای گفتگو، عشق و محبت، تمایل به تشکیل زندگی موفق بیشتر است.
محبت کلامی بین والدین در مقابل فرزندان در سنین کودکی و نوجوانی چگونه باید باشد؟
یک مسئله باید تذکر داده شود. یکی از روش‌های مهم یادگیری، مشاهده‌ای است. بدین معنا که در فضای خانواده بچه‌ها به صورت کلی، چه کوچک و چه بزرگ رفتار پدر و مادر خود را رصد و نگاه می‌کنند. هر چه این رفتار صمیمانه و با محبت و با عشق و علاقه باشد آنها هم حس مثبت و پر انرژی‌تری خواهند داشت. در چنین خانواده‌ای که در گفتگو‌ها و تصمیمات خانوادگی مشارکت دارند، پدر و مادر از آنها می‌خواهند مشکلات خارج از منزل از قبیل مدرسه یا اجتماع را به پدر و مادر منتقل کنند. یکی از مسائلی که در خانواده می‌بینیم این است که در فضای بیرون در معرض آسیب هستند یا آسیب می‌بینند، اما از ترس در فضای خانواده مطرح نمی‌کنند، چراکه اضطراب دارند مورد اتهام قرار گیرند، بنابراین احساس امنیت را پدر و مادر‌ها در فضای خانواده ایجاد می‌کنند تا همه مسائل در داخل خانواده مطرح شود، چراکه فرزندشان مطمئن است از او حمایت می‌کنند. بحث یادگیری مشاهده‌ای بسیار مهم و در روایات دینی تأکید شده اگر قرار است والدین صحبت یا بحثی خاص را مطرح کنند پنهانی یا در جایی که بچه‌ها نیستند صحبت کنند. اختلاف نظر و سلیقه را به صورت پنهانی حل و فصل کنند نه اینکه در معرض دید و شنود بچه‌ها این اتفاق رخ دهد.
اثرات ابراز محبت در خانواده چیست؟
هر قدر فضای خانواده مثبت، با عشق و علاقه و محبت بیشتر باشد نتایج مثبت آن برای همه اعضای خانواده نمایان‌تر است. اختلاف در هر خانواده‌ای هست و بودن اختلاف طبیعی است، چراکه انسان‌ها اختلاف سلیقه دارند، اما باید یاد بگیریم چگونه اختلاف را حل و فصل کنیم. برخی اختلاف را تبدیل به تنش و فضای ملتهب می‌کنند و باعث می‌شوند تا مدت‌ها این تنش ناشی از اختلاف در خانواده باشد ولی برخی‌ها یاد گرفتند که بحث را به صورت گفت‌وگوی صمیمانه در خارج از فضای پر تنش حل کنند. این مسئله مهم است. در هر صورت هر مرد و زنی ممکن است نسبت به رفتار همسرش انتقادی داشته باشد، اما شیوه انتقاد مهم است. ما باید انتقاد کردن را بلد باشیم و آن را تبدیل به تنش نکنیم. محترمانه و با محبت و احترام انتقاد خود را منتقل کنیم. لازم نیست مسئله همان لحظه با انتقاد و اختلاف سلیقه مطرح شود. نیازمند زمان مناسب هستیم تا موضوع را منتقل کنیم. شاید لازم باشد در اوج عصبانیت سکوت اختیار کنیم و بگذاریم زمان بگذرد. یاد بگیریم به خود زمان بدهیم و سریع پاسخ ندهیم.
خدا رحمت کند آیت‌الله فاطمی‌نیا را که تأکید داشتند جوان‌ها یاد بگیرند خیلی سریع جواب ندهند و آرام باشند. در لحظه اول شاید رفتاری کنیم که به نظر بی‌عقلی و فاقد عقلانیت و بی‌خردی باشد ولی وقتی زمان که بگذرد می‌توانیم رفتار خود را کنترل و بعد از مراقبت، روش صحیح را عملی کنیم. فضای خانواده هر گز بی‌تنش نیست و اختلاف به صفر نمی‌رسد. مدیریت عصبانیت و ناراحتی و تنش مهم است که شدت پیدا نکند. ما می‌خواهیم در لحظه عصبانیت را منتقل کنیم، بنابراین وقتی فردی گارد می‌گیرد و حالت تدافعی پیدا می‌کند تنش زیاد می‌شود. امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند در اوج عصبانیت تصمیم نگیرید، تنبیه نکنید و در روایت‌ها هست که موقعیت خود را تغییر دهید. اگر نشستید بلند شوید و اگر ایستادید حرکت کنید و حتی از فضای خانه خارج شوید. زن و شوهر به هم فرصت دهند هیجانات کاهش پیدا کند و عقلانیت جای آن را بگیرد. عصبانیت ناشی از هیجان است و هیجان نباید بر ما تأثیر شدید بگذارد. ما باید خردمندانه اختلاف و تنش‌ها را مدیریت کنیم. بعد از این با رفتار صحیح و پر انرژی همه لذت می‌برند و چه بچه‌ها و فرزندان آرامش خواهند داشت. بچه‌ها در این خانواده یاد می‌گیرند نسبت به همسران آینده چه واکنشی داشته باشند و اختلافات را با گفتگو حل کنند نه با قهر و تنش و پسر هم یاد می‌گیرد این رفتار را ادامه دهد؛
و کلام آخر؟
در روایت از امام رضا داریم که یک فرد مسلمان زندگی خود را به چهار بخش تقسیم می‌کند، یک بخش مناجات، بخش دیگر معاش و معیشت و امور مادی زندگی، بخشی معاشرت با برادران دینی و زندگی با دیگران و بخش آخر لذت‌های حلال است. این چهار بخش از زندگی را تأکید داشتند و در روایات متعدد سایر بزرگان نیز بر آن تأکید کردند. لذت حلال، بحث خانواده و توجه به امور خانواده و همسر و فرزندان تربیت است. در روایات متعدد روی این نکته تأکید شده است که رفتار بزرگان نسبت به همسران الگویی موفق در فضای تربیتی خانواده است. بیشترین تأکید که پیامبران و حضرات معصوم (ع) داشتند تربیت مادر نسبت به فرزندان است و می‌گفتند بعد از عبادت مهم‌ترین و بیشترین وظیفه، تربیت است. در دین ما تأکید بر شاغل بودن زن نیست، اما نسبت به تربیت فرزند تأکید شده است. ارتباط صمیمی پدر و مادر می‌تواند در فضای تربیتی خانواده تأثیر مثبت داشته باشد و بر عکس آن هم نتایجی نادرستی به دنبال دارد.
منبع: روزنامه جوان
