انرژی الکتریکی یکی از نیاز‌های اساسی جوامع امروزی است و کشور‌های مختلف در تلاش هستند تا ضمن افزایش ظرفیت تولید برق خود، توسعه دیپلماسی انرژی را در دستور کار داشته باشند و سهم قابل توجهی از بازار منطقه‌ای را به خود اختصاص دهند. در منطقه خاورمیانه نیز مبادلات برق با تراز‌های تجاری متفاوت در جریان است و از زمان آغاز به کار دولت سیزدهم تبادل انرژی و توسعه روابط به عنوان یکی از رویکرد‌های اصلی در دیپلماسی برق و انرژی با جدیت دنبال شد.
بررسی‌ها در مورد تراز تجاری مبادلات برق در میان کشور‌های همسایه ایران نشان می‌دهد که تعدادی از کشور‌های منطقه دارای تراز تجاری منفی و برخی دیگر دارای تراز تجاری مثبت هستند. تراز منفی در شرایطی ایجاد می‌شود که سهم واردات نسبت به صادرات برق فزونی پیدا می‌کند و تراز مثبت به معنای افزایش صادرات است. کشور‌های واقع در شرق کشورمان یعنی پاکستان و افغانستان و نیز کشور عراق به عنوان همسایه غربی، از جمله همسایگانی هستند که با توجه به ناترازی تولید و مصرف برق به واردات برق روی آورده اند و دارای تراز تجاری منفی هستند.
کشور عراق سالانه فقط ۹ تراوات ساعت واردات برق دارد و ظرفیت تولید برق این کشور به قدری نیست که بتواند صادراتی داشته باشد، بنابراین دارای تراز تجاری منفی ۹ تراوات ساعت در سال است. کشور ترکیه، اما شرایط متفاوتی دارد و ۴.۱ تراوات ساعت برق به صورت سالانه صادرات انجام می‌دهد و در کنار آن نیز ۲.۳ تراوات ساعت واردات دارد که همین موضوع سبب شده تراز تجاری این کشور مثبت ۱.۸ تراوات ساعت برق در سال باشد. کشور‌های ارمنستان، آذربایجان، ترکمنستان، امارات و عربستان نیز مشابه ترکیه دارای تراز مثبت تجاری در حوزه صنعت برق هستند.
ایران با ۵.۵ تراوات ساعت برق صادرات و ۳ تراوات ساعت برق واردات بالاترین میزان تراز تجاری برق را در بین کشور‌های منطقه رقم زده و دارای تراز تجاری مثبت ۲.۵ است. این در حالی است که در کشور ما و در شرایط اوج مصرف برق اولویت با تامین برق داخل کشور است و در ایام تابستان صادرات برق به کشور‌های همسایه به حداقل می رسد و از سوی دیگر میزان واردات افزایش می‌کند.
ایران با برنامه ریزی صورت گرفته برای تبادل برق با کشور‌های ترکیه و روسیه در تلاش است تا تراز تجاری مبادلات برق خود را در سال‌های آینده از ارقام کنونی به مراتب افزایش دهد.
بیشترین میزان تبادل برق ایران با کشور های منطقه
مصطفی رجبی مشهدی مدیرعامل شرکت توانیر در این خصوص به باشگاه خبرنگاران جوان گفت: سیاست ما در مبادلات برق، استفاده از تمام ظرفیت‌ها برای توسعه تبادل برق با سایر کشور‌ها و با اولویت کشور‌های همسایه است.
او افزود: ارتباط الکتریکی ما با همه کشور‌هایی که با آنها مرز خاکی داریم برقرار است و بیشترین میزان تبادل انرژی را هم به لحاظ تعداد کشور‌ها و هم به لحاظ میزان تبادل انرژی با کشور‌های منطقه داریم.
سخنگوی برق در خصوص توسعه تبادلات برق گفت: امکان افزایش تبادل با همه کشور‌ها وجود دارد و هم اکنون نیز ایران محور ارتباطات الکتریکی منطقه محسوب می‌شود و عراق، افغانستان و پاکستان به عنوان کشور‌های هدف صادرات برق هستند.
این مقام مسئول در ادامه افزود: ترانزیت برق نیز از طریق کشور‌های ترکمنستان و ارمنستان، آذربایجان و ترکیه قابل انجام است و حتی فراتر از این در حال انجام مطالعات فنی و اقتصادی برای توسعه ارتباطات برقی با کشور قطر از طریق کابل زیردریایی هستیم. در خصوص ارتباط برقی با ترکیه نیز پروتکل‌های فنی به تایید دو طرف رسیده است و به لحاظ فنی امکان خوبی برای این ارتباط وجود دارد که به این منظور در حال رایزنی هستیم تا ترانزیت و تبادل برق با شبکه ترکیه را به گونه‌ای که در هنگام نیاز از آن کشور دریافت و به هنگام مازاد، برق را صادر کنیم، برقرار کنیم.
گفتنی است در برنامه هفتم در راستای تبدیل ایران به مرکز مبادلات انرژی منطقه، تشکیل ستاد راهبری تجارت منطقه‌ای پیش بینی شده و طبق این مصوبه، در اجرای بند (۱۰) سیاست‌های کلی برنامه، به منظور تبدیل ایران به مرکز مبادلات انرژی منطقه، تبادل سالانه برق کشور باید به میزان حداقل ۲۰ میلیارد کیلووات ساعت برسد.
