از جمله رویدادهای مهمی که در تاریخ ایران از جایگاه والایی برخوردار است، سفر امام رضا(ع) به ایران و استقرار ایشان در مرکز خلافت، یعنی مرو(خراسان) در جایگاه ولایتعهدی است. هر چند این سفر با اصرارهای مأمون، خلیفه وقت عباسی، صورت پذیرفت؛ اما در عمل دارای آثار و پیامدهای درخشانی است.
۱. در تاریخ اسلام و ایران، دو اتفاق برجسته را شاهد هستیم؛ نخست ورود اسلام به ایران و ملحق شدن ما به جریان بزرگ اسلامی است. دوم، شکل‌گیری تمدن اسلامی است که بسیاری از محتوا‌ها و زیرساخت‌های آن از گنجینه‌های ایران قبل از اسلام تأمین شده است. در این رابطه، شهید آیت‌الله مرتضی مطهری معتقدند عمده دانشمندان دوره اسلامی از فیلسوفان و حکمای حوزه تمدنی ایران کهن بوده‌اند.
علم تنها علم نیست، امروزه علم به قدرت و سلطه و سیطره بدل شده است. ما می‌توانیم برای اعتلای علم‌مان از تاریخ اسلام الگوبرداری کنیم. در حال حاضر شاهد پیشرفت‌های شگرف در حوزه‌هایی، چون هوش‌مصنوعی و کوانتوم هستیم، اما در کنار این پیشرفت‌ها که ظاهری مدرن و پسامدرن دارند، بشر مدرن در حوزه معنویت، به عصر جاهلیت برگشت کرده است و می‌توان گفت در عصر تجدد شاهد پسرفت معنویت هستیم؛ نسل‌کشی، کودک‌کشی و آزار زنان، هتک حرمت نهاد علم، دانشگاه و دانشجو پیشرفت نیست؛ اینها شکست تفکر غرب را نشان می‌دهد. جنگ غزه پایان تاریخ لیبرال دموکراسی غرب را به تصویر کشید؛ تمدنی که در دو سده اخیر با نیرنگ نمادهایی، چون آزادی، برابری، دموکراسی و دفاع از حقوق بشر را ساخته بود، این روز‌ها تمامی بت‌هایش در مقابل چشمان نظاره‌گر جهانیان و انسان‌های عدالتخواه فروریخت.
۲. اگر تمدنی تنها به بُعد مادی و پیشرفت مادی انسان توجه کند و از ابعاد روحانی انسان غافل شود، گرفتار همین فساد عقیده و رفتار خواهد شد و سرانجامش «جهانی بی‌تمدن» خواهد بود. همان چیزی که این روز‌ها در نظام‌های غیردینی و سکولار و حتی کشور‌های به ظاهر اسلامی شاهد هستیم. همه اینها باعث شده انسان امروز دچار بی‌هویتی شود؛ انواع جریان‌های التقاطی و انحرافی و جنگ‌های کوچک و بزرگی که این روز‌ها بشر را احاطه کرده، نتیجه همین عدم توجه به پیشرفت معنوی و بعد روحانی انسان است.
بشر امروز افتخارش به علم و فناوری است در حالی که بخش عظیمی از این پیشرفت علمی مرهون تلاش‌های دانشمندان دوران‌های گذشته است، اما کشور‌های شمال اجازه نمی‌دهند که کشور‌های جنوب از این علم بهره‌مند شوند. از همین روست که بر این باورم «آپارتاید علمی» در حال وقوع است. «تبعیض نژادی علمی» از آسیب‌های دنیای امروز ماست و چنان این آسیب گسترده است که حتی خواص و سیاستمداران هم نمی‌توانند بر آن سرپوش گذارند. آپارتاید علمی مانع پیشرفت عده‌ای و موجب بی‌عدالتی، گسترش جنگ و فقر در دنیا شده است، اما تعالیم اهل‌بیت (ع) نقطه مقابل آپارتاید علمی است. مکتب اهل بیت (ع) با ابعاد عقلی، اعتقادی، اخلاقی، جسمی و رفتاری مانع از آپارتاید علمی می‌شود.
۳. حضور امام رضا (ع) در ایران، اراده الهی بود که باعث رشد علمی و معنوی در سرزمین ما شد. در پی این هجرت بود که ما ظرفیت‌های علمی و تمدنی‌مان را برای گسترش مکتب اهل‌بیت (ع) و توسعه فرهنگ اهل‌بیت (ع) به خدمت گرفتیم. بتدریج، این جریان توانست نسلی از دانشمندان مسلمان و پیرو مکتب اهل‌بیت (ع) را در ایران و حتی در دیگر ملل جهان تربیت کند که تمدن اسلامی را در خارج از مرزها گسترش دهند و علم و فناوری اسلامی را به شکوفایی برسانند.
به این اعتبار می‌توان گفت هجرت امام رضا (ع) به ایران «هجرت تمدن‌ساز» بود. امروزه با استفاده از این داشته‌های تاریخی می‌توانیم این نگاه تمدنی را مجدد احیا کنیم. البته نگاه تمدنی معیار‌هایی دارد که باید آنها را لحاظ کنیم. بنابر این نگاه علم عبادت، تسبیح الهی و جهاد است؛ بنابراین حلال و حرام در علم معنا دارد. از آنجایی که علم قدرت و مرجعیت می‌آورد، اگر این نگاه تمدنی را با جریان امروزی علم منطبق کنیم برکات زیادی برای ما به ارمغان خواهد آورد.
مکتوب حاضر متن ویرایش و تلخیص شده «ایران» از سخنرانی دکتر دزفولی در مراسم افتتاحیه پنجمین کنگره جهانی امام رضا (ع) است که به همت تولیت آستان قدس رضوی در مشهد برگزار شد.
منبع: روزنامه ایران
